2010 senesi
yanvar 27-de Qrım Devlet arhiviniñ "Gazetler fondı" bölüginde "Azat
Qrım" gazetasınıñ 1942 senesi çıqqan nushalarnı baqıp çıqqan edim. Asan Çergeyevniñ "Ey,
sen Qrım!" (1942 s. mart 27, №19) şiiri basıldı. Aynı şu yılnıñ mayıs 8
künü (san №31) neşir etilgen nushada "Ey, Qrımnıñ yaş yigiti" şiiri
de bardır.
Qırımtatar
edebiyatnıñ klassik şairimiz Asan Çergeyevniñ icadiy mirasından "Azat
Qrım" gazetasında 1942 senesi neşir etilgen eki şiiri ("Ey, sen
Qrım!" ve "Ey, Qrımnıñ yaş yigiti") işbu maqalemizniñ esas
mevzusını teşkil etmektedir.
Şu eki
şiir beşer dörtlükten ibaret olsa da, mündericeleri o vaqıt halqımıznıñ ögünde
olğan ağır yaşayışını körsete. Yani repressiyalar ve kulaklaştıruvğa "Ey,
sen Qrım!" şiiri açıq işaret ete.
"Ey,
Qrımnıñ yaş yigiti" şiirinde ise dersin şair nemselernen bir olğanını,
dostlaşqan. Lâkin bu fikirler yañlıştır.
"Nemselernen
el tutuşıp,
/Qardaş
kibi keteyik,
/Duşmanlarnı
yer yüzünden /
Bütün
ğayıp eteyik"/
Bu şiir
yaratılğanda Asan Çergeyev sovet ükümetinen küreşmege çağıra. Çünki şair sovet
ükümet tarafından çoq horlıq körgen.
"Ey,
sen Qrım!" şiiri Ural türküsi olaraq bellidir. "Azat Qrım"
gazetasında bastırılğan şiirniñ astında "İhtar" degen añlatuvnda
şöyle kösterile: "Qrım tatarları 1921 senesi çufut–bolşevik ükümetiniñ
ağır felâketleri altında ömür ettiler; doğğan vatanlarından sürüldiler, çeşit
cezalarğa duçar oldılar. Bütün bu eziyetlerge qarşı halq arasında pek çoq yır
yazıldı, yırlandı.
Böyle
bir yır da "Ey, sen Qrım!" - ural türküsidir. Bu parça 1930
senesinden başlap yırlanıp kele.
Ekinci
Cihan cenki evelinde çıqqan "Yañı dünya" gazetasınıñ bir sanında
(1924s. avgust 9, № 112) neşir etilgen "Ocalarğa" degen şiirni (T. N.
Kerimov tarafından tapılğanı ve şu
eserini maña berilgenin içün minnetdarlığımnı bildirem – A.M.) ve 1942 senesi "Azat Qrım"da neşir
etilgen şiirlerini bu yerde taqdim etemiz.
Şiirler
arhivde saqlanıp qalğan şekilleri ile bu maqalede neşir etile.
Ey, sen Qrım!
(Ural
türküsi)
Ey, sen
Qrım, doğğan yerim,
Köz
ögünden ketmisiñ!
Ne içün
bilmem, balalarıña
İç
yahşılıq etmisiñ!
Kimerini,
sen yolladın,
Qarlı-buzlu
Uralğa.
Ölmez
burun mezar qazdın,
Sen o
yerde olarğa.
Kimerini
türmelerde
Belâ-böten
yatqızdıñ;
Tınıp
turğan şeñ Salğırğa,
Qızıl
qanlar aqızdıñ.
Malım-mülküm
cümle şeyim,
Kolhozlarğa
dağıttıñ.
Ballarını
yol içinde,
Gece-kündüz
ağlattıñ!
Ey, sen
Qrım, doğğan yerim,
Boğul
közüm yaşına!
İnşalla
menim qarğışlarım,
Yeter
seniñ başıña!
Asan
Çergeyev
("Azat
Qrım" 1942 s. mart 27, №19)
Şu
yerden qayd etmek mümkün ki, belki bu şiirniñ devamı da olğandır.
Qırım
kimni qarlı-buzlu Uralğa yolladı? Kimerini türmelerde belâ-böten yatqızdı?
Mal-mülküni cümle şeyi, kolhozlarğa qaçan dağıtı? Bu belâlar halqımıznıñ
başından keçkenini Vatan-Qırımnıñ qabatı barmı? Soñki 5-nci beyit teren
oylanmaqtan qaldırmay: - nasıl etip Vatanını ve milletini sevgen şair Qırımnı
qarğay?: "İnşalla menim qarğışlarım, / Yeter seniñ başıña!"
Evelde
ne yazılsa, neler bastırılsa tsenzura komiteti tarafından pek qattı nezaret
etile edi. Belki "Azat Qrım" gazetası 1942 senesinde tsenzuradan ceza
aşaycağından qorqup bazı deñişmelerni şu şiirge kirsetken. Atta belki bazı
beyitlerni alıp taşlağandır! Şu sualge cevap bere bilecek - şairniñ öz
elyazıları. Amma künümizge qadar saqlanıp qalğan iç bir elyazması yoqtır.
Ey,
Qrımnıñ yaş yigiti
Ey
Qrımnıñ, yaş yigiti
Çıq
soğuşqa belsenip,
Doğmağanday
ölip ketme,
Yer
yüzünden eksilip.
Al
silâñnı, taq beliñe.
Dinsizlernen
kel küreş,
O dım,
alçaq evimizge –
Ursun
mudam ay küneş.
Asıp-kesip,
olar bizni –
Yolladılar
er yaqqa,
Kel,
Qrımnıñ yigitleri,
Çıqar
bizni yarıqqa.
Nemselernen
el tutuşıp,
Qardaş
kibi keteyik,
Duşmanlarnı
yer yüzünden
Bütün
ğayıp eteyik.
Lâkin
duşman ölmegencek
Biz iç
raat olmamız.
Bunı
eger añlamasaq,
Biz bir
vaqıt oñmamız.
Asan
Çergeyev
("Azat
Qrım" 1942 s. mayıs 8, №31)
Ocalarğa
Ya, sen
oca köter başını, çıq meydana belsenüb
Doğmağanday
ölüb ketme yer yüzünden eksilüb.
Taqatıñnı
sen acımay cayilliknen kel küreş,
O dım,
alçaq evimizge ursun mevdam al küneş.
O
evlerde ipranğan can çıqsın kelüb yarıqqa
İlim-oquv
tamırları darqasınlar er yaqqa.
Caillikni
bizge bergen çar devri yiberdi
Köyli,
işçi faqir halqqa esirlikni o berdi.
Şimdi
bizler azda olıp zıncırlardan qurtuldıq
Özimizni
çoq beklegen Şura usulin qurdıq
Lâkin
cealet olmasa biz iç raat olmamız
Bunı
eger añlamasaq, biz bir vaqıt oñmamız.
Ya,
qardaşlar belseleneyik, ant eteyik bu yerde
Cail
halqıñ közlerinden tez çekilsin o perde.
Ya oca,
bil sendedir bu caillikniñ duşmanı
Quvuşlarda
çalışaraq qorçala sen şanını:
Yaşnı
kündüz, qartnı gece oqut em özün ögren
Bu
zametler nafle keçmez cigitler böyle ölgen.
Al
bayraqnı köterüb sen yur halqnıñ eñ ögünde
Halqqa
yolbaş olmağa sen borclusıñ bu künlerde
Top
alayıq, birleşeyik biz bu kursta ocalar
Sıqlet
olsaq biz eminmiz birlik bizni qorçalar.
Biz
İlyiçniñ vaziyetiñ unutmayıq bir zaman
Yoq
eteyik caillikni yer yüzünden bir tamam.
Asan
Çergeyev
("Yeni-dunya"
1924 s. avgust 9, №112)
Bu eserde Asan Çergeyev oca zenaatınıñ
halqımızğa pek kerekli olğanını köstere. Şiirniñ satırlarında müellif öz
küreşini toqtatmayıp, kene halqnı küreşmege çağıra.
Umumen,
netice olaraq, şunı ayta bilemiz ki, şairniñ eserleri teren mana ile yazılğan.
Onıñ künümizge qadar saqlanğan şiirleri ve poemaları keçken devir qırımtatar
edebiyatınıñ ne derecede bay olğanını köstermekte.
Asan Muradasilov
0 коммент.:
Yorum Gönder