Yahya Şerfedinov’un hazırladığı Zvuçit
Kaytarma kitabı Gafur Gulam Adına Sanat ve Edebiyat Neşriyatı serisi içinde
Taşkent’te 1979 yılında basılmıştır. Kapakta yalnızca Zvuçit Kaytarma
yazmaktadır. Birinci sayfada ise Zvuçit Kaytarma ve Yanray Kaytarma alt alta
yazılmıştır. İkinci sayfada telif hakkı olarak 1978 tarihi yazılıdır. Kitabın
tamamı 232 sayfadır. Nota ve sözlerin olduğu bölüm 220 sayfadır. Geriye kalan
12 sayfa alfabetik ve içindekiler kısmını kapsamaktadır. Kapağında kaytarma oynayan kadın figürü
bulunmaktadır.
1990 yılında Yanra Kaytarma adıyla aynı
yayınevi tarafından ikinci baskısı yapılmıştır. İlk baskısının kapağında
yalnızca Zvuçit Kaytarma yazarken 1990’da basılan ikinci kitabın kapağında önce
Yanra Kaytarma ve onun altında Zvuçi Kaytarma yazılmıştır. Birinci kitapta
Zvuçit yazarken ikinci kitapta Zvuçi olmuştur. Birinci kitapta Yanray yazarken
ikinci kitapta Yanra olmuştur. İkinci baskı da 232 sayfadan oluşmuştur.
Kapağında iki Kırım giysili kadın figürü bulunmaktadır. Y. Şerfedinov adı
kapakta yoktur. Ancak birinci sayfada tertip eden olarak yazılıdır.
Enstrümantal topluluğun fotoğrafı küçültülmüş buna karşın Kaytarma oynayan
kişileri yansıtan iki yeni büyük fotoğraf tam sayfa olarak yayınlanmıştır.
Birinci kitapta Kırım Tatar halk çalgılarının
fotoğrafları neredeyse yarım sayfa büyüklüğünde yayınlanmıştır. Oysa ikinci
kitapta fotoğraflar küçültülmüş dörtte bir boyutuna indirgenmiş ve ikişer çalgı
halinde yayınlanmıştır. Her iki kitapta da çalgılar teorik olarak açıklanmış ve
de ses genişlikleri ve dizileri konusunda bilgiler verilmiştir. İkinci kitabın
en önemli özelliği ise metinlerin Kırım Tatarca ve Rusça yan yana verilmesidir.
Bildirimin tamamı içinde Kaytarma kitabında
yayınlanan Kırım Tatar halk türkülerini ve kaytarmalarını konularına,
isimlerine, ritmik yapılarına, dizilerine, çok kullanılan kelimelerine, derleme
tarihlerine, sözlerinin uzunluklarına göre incelemeyi düşünmekteyim.
An analysis on to Yahya Şerfedinov’s
book : Kaytarma
Yahya Şerfedinov’s created “Zvuçit Kaytarma” book is printed at 1979
years as a part of Art and Literature Publications in the name of Gafur Gulam.
Only “Zvuçit Kaytarma” is written on the cover of the book. At the very first page “Zvuçit
Kaytarma” and “Yanray Kaytarma” are written one under the other. At the
second page 1978 is written as a copyright date. The book consist of 232 pages.
The note and lryics covers as 220 pages. The 12 rest of pages are used as
alphabetic and table of contents. A woman figure whose dancing Kaytarma is also
egzisted on cover.
Second edition of this book printed at the
year 1990 as a name “Yanra Kaytarma”. Contrary to the first edition, at the
second edition name written first “Yanra Kaytarma” and bottom of it written
“Zvuçi Kaytarma”. Also Zvuçit written as
Zvuçi at that time. Also “Yanray” ,at first edition, changed into “Yanra”. Second edition also consist of 232 pages. Two
Woman figure whoose dessed with Kırım clothes. Name of Y. Şerfedinov doesnt egzist
at the cover. But at the second page, name written as framer. Instrumental
Group’s Picture shrinked, contrary 2 new photos ,at whoose reflects dancing
Kaytarma players, printed into a whole
page .
In the first edition, Kırım Tatar Folk
Enstrumans photo publiced nearely at half page. Photos printed at Secon
edition are quarter sized if you compeare with first edition. Instruments
explained theoritically and infos given about sound scales and scales at the
both of Book. The most important feature of the second edition, texts given
both language ,Kırım Tatarca and Russian, side by side.
Yahya Şerfedinov’un hazırladığı Zvuçit
Kaytarma kitabı Gafur Gulam Adına Sanat ve Edebiyat Neşriyatı serisi içinde
Taşkent’te 1979 yılında basılmıştır. Kapakta yalnızca Zvuçit Kaytarma
yazmaktadır. Birinci sayfada ise Zvuçit Kaytarma ve Yanray Kaytarma alt alta
yazılmıştır. İkinci sayfada telif hakkı olarak 1978 tarihi yazılıdır. Kitabın
tamamı 232 sayfadır. Nota ve sözlerin olduğu bölüm 220 sayfadır. Geriye kalan
12 sayfa alfabetik ve içindekiler kısmını kapsamaktadır. Kapağında kaytarma oynayan kadın figürü
bulunmaktadır.
1990 yılında Yanra Kaytarma adıyla aynı
yayınevi tarafından ikinci baskısı yapılmıştır. İlk baskısının kapağında
yalnızca Zvuçit Kaytarma yazarken 1990’da basılan ikinci kitabın kapağında önce
Yanra Kaytarma ve onun altında Zvuçi Kaytarma yazılmıştır. Birinci kitapta
Zvuçit yazarken ikinci kitapta Zvuçi olmuştur. Birinci kitapta Yanray yazarken
ikinci kitapta Yanra olmuştur. Birinci
kitapta Zvuçit Kaytarma ikinci kitapta Zvuçi
Xaytarma olmuştur. Kısacası (K) harfi (X) olmuştur. İkinci baskı da 232 sayfadan oluşmuştur.
Kapağında iki Kırım giysili kadın figürü bulunmaktadır. Y. Şerfedinov adı kapakta
yoktur. Ancak birinci sayfada tertip eden olarak yazılıdır. Enstrümantal
topluluğun fotoğrafı küçültülmüş buna karşın Kaytarma oynayan kişileri yansıtan
iki yeni büyük fotoğraf tam sayfa olarak yayınlanmıştır.
Birinci kitapta Kırım Tatar halk çalgılarının
fotoğrafları neredeyse yarım sayfa büyüklüğünde yayınlanmıştır. Oysa ikinci
kitapta fotoğraflar küçültülmüş dörtte bir boyutuna indirgenmiş ve ikişer çalgı
halinde yayınlanmıştır. Her iki kitapta da çalgılar teorik olarak açıklanmış ve
de ses genişlikleri ve dizileri konusunda bilgiler verilmiştir. İkinci kitabın
en önemli özelliği ise metinlerin Kırım Tatarca ve Rusça yan yana verilmesidir.
Yanra
Kaytarma kitabı 11 bölümden oluşmaktadır. Bölümleri
sırayla inceleyelim.
l. Tarihi, Lirik, Epik, Yırlar-Ayat Akkında Tüşünceler
Çora-Batır yırı ilk nota ve söz olarak
gözükmektedir. İlk nota ölçüsüz tek bir nota ve söz ile başlamaktadır. Anasının sözleri ile giriş yapılmakta,
değişken ritimli 19 ölçü sonunda Çora-Batır sözü almaktadır. 8 ölçü sonra Ali
Bey’e geçmektedir. Değişken ölçülü 4 ölçüden sonra masalcının 1 ölçüsü yer
almaktadır. Çora-Batır’ın 11 ölçülük söyleyişinden sonra sadece bir ölçülük Ali
Bey’e söz geçmektedir. Tekrar söz Çora-Batır’a ve ardından 3 ölçülük Ali Bey’e
geçmektedir. 19 ölçü süren Çora-Batır’ın söyleyişinden sonra 14 ölçülük
anasının sözleriyle ezgi ve sözler son bulmaktadır.
Sözsüz
hiçbir ölçü gözükmemektedir. Sözlü eserin bütünü sürekli değişken ölçülerden
oluşmuştur. Ton değişmemektedir. Mi notasında karar vermekte, Fa diyez değiştirici
işareti almaktadır. Yalnızca başlangıçta 8’lik Do diyez ile ölçüsüz başlamakta,
ikinci ölçü içinde bir kez daha Do diyez almaktadır. Bunun dışında farklı bir
değiştirici işaret bulunmamaktadır. 84 ölçüde ezgi tamamlanmaktadır. En az
kullanılan ölçü 4⁄8’lik, en çok kullanılan ise 9⁄8’lik ölçü olmuştur.
Çora-Batır 1955 yılında M. Abibullayeva’dan alınmıştır.
II. Toy Merasimi Avaları ve Yırları
Önce taksimler ardından peşraflar çalınır.
Daha sonra diğer havalar seslendirilir. Taksim Türkiye’de ölçüye alınmaz.
Serbest ölçülü olarak seslendirilir. Kaytarma kitabında ise ölçüye alınmıştır.
Ölçüler yine değişkendir. İlk ölçü eksik ölçü olarak başlamakta ve 4⁄4’lük 1
ölçüye geçilmektedir. Daha sonra ölçü sayısı farklılıklarıyla beraber sırasıyla
7⁄4, 4⁄4, 3⁄4, 5⁄4, 4⁄4, 3⁄2, 4⁄4, 5⁄4, 3⁄4, 2⁄4, 3⁄4, 4⁄4, 5⁄4, 3⁄4, 4⁄4, 3⁄4,
4⁄4’lük ölçüler görülmektedir. Bazı yerlerde her ölçünün sayısı değişmektedir.
Toy Merasimi Avaları ve Yırları’nda adı geçen;
Taksim ve Peşraf, Kaynana(2), Koş keldin Avası, Salgır Boyu(2), Çırak Tellev
Avası, Kefe Horanı(2), Yar Yar, Aglama-Kelin, Karşıv Yırı, Kureş Avası,
Gelsin-Gelsin, Kiev Avası(3), Suhbet Olsun Bu Gice, başlıklarıyla yer alan
ezgilerdir.
Toy
merasimi havaları içinde 18 notalı ezgi bulunmaktadır. Bunlardan 8 tanesi sözlü
eserlerdir. Taksim ve Peşraf toy merasimi açılış müzikleri olmuştur. Aynı yılda
derlenmiş Kiev Avası(3) en çok kullanılan ezgi başlığı olmuştur. Notalı
ezgilerden sonra birinci kitapta yalnızca Rusça yazılan Toy Merasimi Avalarının
teorik açıklaması ikinci kitapta sayfanın yarısı Kırım Tatarca, yarısı Rusça
olarak hazırlanmıştır.
III. Aynenni Yırları, Bala Yırları ve Oyun Avaları
Bu bölümde yer alan yırların başlıkları sırası
ile; Menim Ulum Batır, Şimdi Annen Kelecek, Bagçada Kurdum Salıncak, Ayya Desem
Yaraşır, Aradan Suv, Navrez, Kara Tavuk, Sarı Eçkim(2), Balalar Kaytarması,
Şeytancık, Oyna Balam Oyna’dır.
Üçüncü bölümde 12 yır ve oyun yer almaktadır.
3 oyun (h)avası sözsüz diğerleri sözlüdür. En çok kullanılan 2⁄4’lük ölçüdür.
Zaten 2⁄4, 3⁄4 ve 7⁄8’lik ölçüler kullanılmıştır. Ezgilerin çoğunluğu iki
dizekten oluşmuştur. Hiçbir ezgide değişken ölçü görülmemektedir.
IV. Şaka
Satirik ve Oyun Yırları
Bu bölümün yır başlıkları ise; Olur İse Olsun,
Sıçan, Dev-Dev, Koktaş-Ortalan, Kalaylı
Kazan, Çalbaş-Bora, Deve Macar, Dril-dril Kavalım, Tomalaç, Azbarında Çokragı
Bar, A Kızım Seni Kime Vereyim, Papiyim, Berber Dukyanı, Degirmenci, Ak
Koyun’dur.
Sıçan
şaka yırında değişken ritimler kullanılmıştır. Sıra ile 3⁄2, 3⁄4, 4⁄4, 5⁄4,
6⁄4, 6⁄8’dir. İçlerinde en çok
kullanılan 4⁄4’lük ölçü değişkeni kullanılmıştır. 3⁄2, 6⁄8, ve 9⁄8 ise birer
kere kullanılmıştır. Ölçü sayısı bakımından 11 ölçü ile 4⁄4’lük ölçü ilk
sıradadır. Sözleri 6 tane dörtlükten oluşmuştur. Bağlama (nakarat) kısmı aynı
sözlerle altı kez tekrarlanmaktadır. Bu bölümde hayvan ismi(2), meslek (2)
başlıkta kullanılmıştır.
V. Makamlar
Bu kısmın yırları ; Atadan Öksüz Kalganman,
Söyletme Beni, Meni De Gamdan Azat Eyle, Gidin Bulutlar, Arabalar Gelip de
Geçer, Ay Kara Kız, Umer Oca, Bakın Dostlar, Akşam Oldu, Avcımısın Ey Kız, Men
de Bilmem Sebeb Kimdir(2), Bu Geceler, Mecbur Oldum, Gel Benim Tenim İçinde,
Sensin Anca, Eki Pugu, On Birinci Aylarda, Yüksek Minareden, Mavilem, Bagımda
Bar, Ene Aldı Gam Beni, Eşil Yaprak Arasında, Bagçadan Bir Gül Kopardım, Nazlı
da Nazlı, İç Bir Bülbül, Akan Sular, Yaylanın Çimeninde, Som Sırmadan Aktır,
Karadeniz Üstünde, Saba Olsa Uyansana’dır.
Aynı başlıkla iki ezgi bulunmaktadır. Hayvan
ismi(2), bitki adı(2), kişi adı(2) kullanılmıştır. Kız(2) Nazlı(2) başlık
içinde en çok kullanılan kelimelerdir.
VI. Salmaklı ve Engil Lirik Yırlar
76 sayfadan oluşan 115 yırla kitabın önemli
bir kısmını kapsamaktadır. Bu bölümdeki yır başlıkları; Bardım Çeşme Başına,
Açmada Yarem Pencireyi, Tan Yıldızı, Su Akar Tınık Tınık, Baar, Amanım Dostlar
Uslandım, Karşıdan Kordim Seni, Kok Kogercin, Kara Kuş, O Kimnin Kızı, Elya
Kozlüm, Ozen İçi Tuzenlik, Tavga Bardım, Salkın Suv Başında, Dereler Şuma Şuma,
Çıktım Poçta Yoluna, Ozen Boylarının, Yazga Çıksam, Kok Deniz Kenarında, Dagdan
da Endi Bir Kuzu, Ay Dogmadan, Tat Kızı(2), Leylam(2), Olmem Men, Eki Çeşme Yan
Yana, Kara Tavuk Topeli, Şu Yaltadan, Bagçalarda Kestane, Yavlugım, Çifte
Karamfil, Canay, Men Bu Gece Bir Tüş Gördim, Men Bostancı Degilim, Üç Karamfil,
Ay Daglar, Tayım Atka Denişmem, Saba Olsa, Anterisi Ala Benzeyor, Deniz
Dalgasız Olmaz, Turnam, Araba Kapu, Armut Dalda, Nazlım Aman, Zeynebim, Kara
Biber, Kara Közlüm Ayatta, Taş Oglan, Kara Deniz, Ornun Yolu(3), Esmam, Eminem
Güzel, Merdivenden Enerken, Bir Güzel, Yar Senin Kibi, Menim Yarem, Eki Kiyik,
Demirciler, Uçma Kargam, Yaltanın Bagçasında, Elmalım, Daglarnın Yolları,
Pencireden Kar Geliyor, Ayşem, Arnavutlar Eker Bakla, Sevdalık, Kadifeden
Kisesi, A Kız Seni Nerelerden İzlerim Yar, Eki de Çomak Balası, Zevay,
Bostorgay, Konma Bülbül, Avada Uçan Telli Turna, Er Güzelden Yar Olmaz,
Merdane(2), Bu Dünyada Bir Yar Sevdim, İppücan, Çal Koraz, Seni Bana Gaet Güzel
Dediler, Fesim Ketti Deryaga, Evleri Bar Suv Başında, Gider İsen, Al Güller
Açkan, Sevdim Seni, Karşıdan Fener Gelir, Sabahın Sehar Vaktinde, Çıkıp da
Yükseklerden Bakma, Er Kasapta, Açıl, Açıl Daglar, Karanfil, Esmeri
Yavrum(2),Çeşmeler Yapıldı, Celtirmen, Altı da Kızlar, Yar Senin Kibi, Bir
omuzdan Bir Omuza Saçları Bar, Sevdai Muhabbet, Elmaz, Oduncılar, Seni
Kördikçe, Terligim, Bugün Aynın Ondörti, Yüce Daglar, Mına Selam Aleykum, Oglan
da Elini Sallama, Leppi Sultanım, Fadimem, ve Kiramet Parçalarıdır.
Salmaklı ve engil lirik yırlar arasında hayvan
adı(11) kişi adı(9) bitki adı(8) şehir adı(4) kez geçmektedir. Dag(6) çeşme(3)
karamfil(3) suv(3) ornın yolu(3) Leylam(2) Özen(2) Tat kızı(2) Yalta(2) kez
kullanılmıştır.
VII. Oyun Avaları (Yırlar ve Avalar)
Bu bölüm yırları; Akay Avası, Akmeçit Yaşları,
Kapık, Onsekizge Keldi Yaşım, Evel Menim Nazlı Yarem, Boyunca, Kaytarma, Azbarında
Baltam Kaldı, Aydınız Yaşlar Oynayık, Eski Kırım Kaytarması, Kaytarma(5),
Taraktaş Kaytarması, Kaytarma Bin Koyun, Buvdan Kaytarması (3), Emir Celal,
Eski Kadınlar Oyunu, Kızlar Oyunu, Avcılar Oyunu, Yavlugum, Vişnevka, Alma Tüş,
Üç Güzel, Selvi Oyunu, Çalkav Oyunu, Asma Salıncak, Tuvak Cıyını, Kaytarma,
Karasunun Dört Köşesi(2), Penceresi Eşil Boya(2), Çerkez Kızı(2), Variraç,
Çipiyim, Asma Salıncak, Yüksek Minare, Ak-Taban
Yırlar ve avalardan sonra Kırım Tatar oyunları
başlığı ile bir yazı bulunmaktadır. Oyun avalarında Kaytarma(11) oyunu(5)
kelimeleri en çok kullanılan kelimeler olmuştur.
VIII. Yırlar, Maneler, Yüzük-Oyun Yırları
Çınlar
33 tanedir.. Başlıkları yoktur.. Derleme tarihleri ve kaynak kişi vardır. Sayı
ile belirtilmiştir. Genellikle iki-üç dizekten meydana gelmişlerdir. Ezgi
içinde ölçü değişmesi yoktur. 10 çın 6⁄8’lik ölçülendirmeyle yazılmıştır. 11
çın 7⁄8’liktir. 6 çın 4⁄4’lüktür. 4 çın 2⁄4’lük, 3 çın 3⁄4’lüktür. Kullanılan
ölçüler içinde en çok kullanılan ritim 7⁄8’liktir. En az kullanılan ise
3⁄4’lüktür. Böylece çınlarda 6⁄8 ve 7⁄8 lik ritmin en yaygın olduğunu
söyleyebiliriz.
Mane
4⁄4’lük ölçülendirmeyle yazılmıştır. Kız, yaş ve kızın birlikte söylediği üç
bölümden oluşmaktadır. Bu bölümün en uzun ezgisidir.
Yüzük
oyun yırlarında 2⁄4(2), 6⁄8(1), 9⁄8(1) ölçü bulunmaktadır. Notaların altında
ritmik yapısı gösterilmiştir. Notalı yırlardan sonra ikişer mısradan oluşan 37
söz bulunmaktadır.
IX. Zemane Halk Yırları, Sovet Kompozitorlarının Halk
Yırlarına Çevrilgen Eserleri
Yır başlıkları ; Aydınız Kızlar, Esma Balam
Esma, Şompol, Kızıl Asker Marşı, Ne Güzel Yaraşır, Sevgi Yırı, Emek Yırı,
Rüstem, Güzel Zera-İ. Bakşiş , Küzde Yaprak-Y. Şerfedinova, Baar Kelse-R.
Amzaeva, Totayköy Horanı-A. Refatova, Zeram-A. Kavri, Sevda Düşti Başıma-A.Rafatova’nındır
X. Halk Avaları
Ava başlıkları; Beyim Odaman, Ey Dilde Bitmez,
Tım-Tım, Kezlev Dolusı, Kalabalık, Karlı Boran, Temirlenk Marşı, Borlu, Eski
Variraç, Cavlav Avası, Kıbladan Esken Salkın Cel’dir.
XI. Çeşit Yırlar
Em Seversin Em Sevmezsin, Dertli Kaval, Kene
Eşillendi Daglar, Şu Kavkaznın Yaşları, Kınalı Parmak, Men Anamnın Bir Kızı Edim, Ay Çalaşım, Galavanın Kızları,
Kurt-Ali, Sen Oynasan Yaraşa, Ermeni Kızı, Çal Atım, Kırımçak Oyun Avası,
Obana, Kara Ker Atım’dır.
0 коммент.:
Yorum Gönder